تشکیک خاص الخاصی
«
تشکیک» در لغت به معناى
شک و
تردید است، و اصل مسئله تشکیک در
منطق مطرح است، که برای تشکیک اقسامی ذکر کرده اند که یکی از آن اقسام تشکیک خاص الخاصی است.
تشکیک خاص الخاصی:
تشکیک خاص الخاصی، این است که اختلاف در حقیقت
وجود است، ولی نه حقیقت در مقابل مفهوم، بلکه حقیقت در مقابل
ظل و عکس؛ در این قسم از تشکیک تفاوت نه به تباین وجود است و نه به مراتب و درجات وجود، بلکه به مراتب تجلی و ظهور وجود است. (ر. ک: بررسی تطبیقی تشکیک وجود با وحدت شخصی.)
امام خمینی بر اساس
وحدت شخصی وجود، قائل به تشکیک در مظاهر و مراتب ظهور است.
و در ضمن پذیرش
تشکیک خاصی به وحدت وجود و موجود در عین کثرت قائل است و آن را موافق قول عرفانی می‌داند.
باتوجه به اینکه امام خمینی نیز در نهایت
تشکیک در وجود را نمی‌پذیرد و بنا بر وحدت شخصی وجود، تشکیک را در مظاهر و مجالی می‌داند، به نظر می‌رسد که وحدت شخصیه وجود از نگاه ایشان همان تکامل، تعمیق و تدقیق یافته نظریه تشکیک خاصی وجود باشد؛ براین‌اساس تفاوت تشکیک خاصی وجود با وحدت شخصی وجود در آثار امام خمینی عبارت است از:
۱- در تشکیک خاصی، حق‌تعالی به منزله بالاترین مرتبه حقیقت واحده وجود و آغازگر
سلسله تشکیکی وجود است و دیگر مراتب وجود با اختلافی که دارند در طول و عین ربط به او هستند
ولی در وحدت شخصی وجود حق‌تعالی وجود صرف است که در طول یا عرض او وجود مستقل یا رابطی تصور نمی‌شود.
۲_ در تشکیک خاصی، خود حقیقت وجود، حقیقت مشکک و دارای مراتب شدید و ضعیف است
درحالی‌که در وحدت شخصی وجود و تشکیک خاصی الخاصی، حقیقت مطلق وجود اساساً مبرای از تشکیک و واحد محض است که صرفاً مظاهر و شئون آن دارای اختلاف تشکیکی است.
۳- در نظریه تشکیک خاصی،
علیت پذیرفته شده است و معلول هرچند وجود رابط است، غیر از علت است
ولی در نظریه وحدت شخصی، بساط علت جمع شده و تجلی و تشأن جای آن را می‌گیرد.
۴- در تشکیک خاصی حقیقت واحد وجود، هویت
سریانی دارد که از اعلی مراتب و پایین‌ترین مرتبه آن کشیده شده است و وحدت آن
وحدت حقه ظلیه است ولی وحدت شخصی، حقیقت واحده‌ای است که مطلق از قید سریان است و وحدت آن وحدت حقه حقیقه است، بلکه تشکیک در مظاهر و شئون آن حقیقت واحد است.
